სიმპტომები. მოტეხილობის დროს ტრავმირებულ არეში აღინიშნება ტკივილი, შეშუპება, დეფორმაცია და არაბუნებრივ ადგილას მოძრაობა.
ტკივილი ძვლის მოტეხვისთანავე იწყება. იგი ძლიერია, თუ მოტეხილობას თან სდევს ნერვის დაზიანება, მასზე ზეწოლა ან მოტეხილი ძვალი ბასრი ბოლოთი აწვება რბილ ქსოვილებს. ტკივილი ძლიერდება ნებისმიერი მოძრაობის დროს, მოსვენებისას კი მცირდება. მაგრამ ტკივილი მოტეხილობის სპეციფიკური ნიშანი არ არის - ის დაჟეჟილობასა და დაჭიმულობასაც ახასიათებს.
კუნთების შეკუმშვის, სისხლჩაქცევებისა და მოტეხილი ძვლის ფრაგმენტების შეცილების გამო მოტეხილობის არე დეფორმირდება.
ნებისმიერი მოტეხილობის დროს მეტ-ნაკლებად არის გამოხატული დაზიანებული კიდურის ფუნქციის მოშლა.
არაბუნებრივ ადგილას (სახსრის გარეშე) ძვლის მოძრაობა მოტეხილობის უტყუარი, მაგრამ არა სავალდებულო ნიშანია. მაგალითად, ჩაჭედილი მოტეხილობის დროს ასეთი რამ არ გვხვდება.
მოტეხილობის ასევე უტყუარი, თუმცა არა სავალდებულო ნიშანია კიდურის დამოკლება, რაც ძვლების შეცილების შედეგია.
მოტეხილობის უტყუარი ნიშანია კრეპიტაციაც - მოძრაობისას ძვლის ნატეხების ხმიანობა. კრეპიტაცია არ აღინიშნება, თუ ძვლის ფრაგმენტები ერთმანეთს ძლიერ არის დაშორებული ან მათ შორის რბილი ქსოვილია მოქცეული.
გართულებები. მოტეხილობის ადრეული გართულებაა თრომბოემბოლია, თუ მოტეხილობა ღიაა - ჭრილობის ინფიცირება და დაჩირქება. გვიანი გართულებაა მოტეხილობის შეუხორცებლობა ანუ ყალბი სახსრის ჩამოყალიბება ან არასწორი შეხორცება, რაც გამოიწვევს კიდურის დამოკლებას, დეფორმაციას და ა. შ.

პირველი დახმარება. მოტეხილობის დროს პირველი დახმარება გულისხმობს ტრავმირებული კიდურის უძრავად დაფიქსირებას, რადგან მოტეხილი არის მოძრაობა ტკივილს აძლიერებს, ძვლის ფრაგმენტებს ერთმანეთს აცილებს და რბილ ქსოვილებს აზიანებს. ფიქსაციისთვის გამოიყენება არტაშანი. სასწრაფო დახმარების ბრიგადებს სამედიცინო არტაშნები აქვთ, ჩვეულებრივ მოქალაქეებს კი არტაშნებად შეუძლიათ ფიცრის ან მყარი მუყაოს ნაჭრები გამოიყენონ. თუ ხელთ არც ეს აღმოაჩნდათ, მაშინ ზედა კიდური ტანს უნდა მიეკრას, ხოლო ქვედა კიდური - ჯანმრთელ კიდურს. გარდა ამისა, დაშავებულს უნდა მიეცეს ტკივილგამაყუჩებელი საშუალება, ამის შემდეგ კი მოხდეს მისი გადაყვანა სამკურნალო დაწესებულებაში.
როცა მოტეხილობა ღიაა, დაბინძურების თავიდან ასაცილებლად ჭრილობა სუფთა ნაჭრით უნდა დაიფაროს.
დაუშვებელია მოტეხილობის დროს არაპროფესიონალის მიერ დეფორმაციის ძალით ჩასწორება, მაგალითად, კიდურის დაჭიმვით ან მასზე ზეწოლით. ჯერ ერთი, ეს გააძლიერებს ტკივილს და შესაძლოა, შოკიც კი გამოიწვიოს, მეორე - გამოიწვევს მოტეხილი ძვლების ცდომას, რაც მდგომარეობას კიდევ უფრო გაართულებს.

მკურნალობა. მოტეხილობის მკურნალობის პრინციპი ასეთია: თუ ძვლები შეცილებულია, უნდა ჩასწორდეს, ამის შემდეგ კი კიდური სრულ შეხორცებამდე უძრავად დაფიქსირდეს. ამის მოხერხება შეიძლება როგორც კონსერვატიული მეთოდებით, ისე ოპერაციით. ქირურგიული ჩარევის აუცილებლობას ტრავმატოლოგი ადგენს.
კონსერვატიული მკურნალობა გულისხმობს დაჭიმვას (ხალხში გირების დაკიდებას რომ უწოდებენ) ან ჩასწირებას და შემდგომ თაბაშირის დადებას. თაბაშირის დადებისას აუცილებელია, თაბაშირში სამი სეგმენტი მაინც იყოს მოქცეული - მხოლოდ ასე მოხერხდება ტრავმირებული კიდურის უძრაობის შენარჩუნება. მაგალითად, თუ სახსარია დაზიანებული, თაბაშირი უნდა დაედოს ამ სახსარსა და მეზობელ ორ ძვალს, თუ ძვალი - ამ ძვალსა და მის მიმდებარე ორ სახსარს. თუ ეს პრინციპი არ იქნა დაცული, საიმობილიზაციო საშუალების გამოყენებას აზრი ეკარგება, რადგან უძრაობას ვერ შეინარჩუნებს, მხოლოდ ზედმეტ ტვირთად დააწვება ავადმყოფს.
ოპერაციას მაშინ მიმართავენ, როცა მოტეხილი ძვლის კონსერვატიულად ჩასწორება ვერ ხერხდება ან ფიქსაციის დროს მოსალოდნელია ძვლის ფრაგმენტების მეორეული შეცილება - ხელახალი ცდომა თაბაშირის ნახვევში.
ოპერაციული მკურნალობის დროს მოტეხილ ძვლებს ამაგრებენ სპეციალური მეტალის ფიქსატორებით, რომლებიც იმდენად სრულყოფილია, რომ გარეგანი საიმობილიზაციო საშუალებების დამატება აღარ სჭირდება. ასეთი ფიქსაცია იძლევა საშუალებას, პაციენტმა მალევე დაიწყოს მოძრაობა და თავიდან აიცილოს სახსრის ჩაკეტვა, კუნთების ატროფია და სხვა.
სასურველია, შეხორცების შემდეგ ფიქსატორი ამოღებულ იქნეს, რათა უკვე გამოჯანმრთელებული ძვალი სრულყოფილად დაიტვირთოს. წინააღმდეგ შემთხვევაში იგი ატროფირდება.
კუნთების ატროფიის თავიდან ასაცილებლად პაციენტს ოპერაციის მეორე დღესვე ურჩევენ, კუნთები ავარჯიშოს - პერიოდულად (საათში 1-2 წუთის განმავლობაში) დაჭიმოს და მოადუნოს. მოგვიანებით, როცა ჭრილობა ბოლომდე მოშუშდება, შეიძლება მასაჟის დაწყებაც.

პირველი დახმარება მოყინვის დროს
პირველი დახმარება დამოკიდებულია მოყინულობის ხარისხზე, ორგანიზმის ზოგადი გადაცივების თანაობაზე, ასაკსა და თანმხლებ დაავადებებზე. გულისხმობს ცივი ტემპერატურის ზემოქმედების შეწყვეტას, კიდურების გათბობას, დაზიანებულ ქსოვილში სისხლის მიმოქცევის აღდგენას და ინფექციის თავიდან აცილებას.
მოყინვის ნიშნების შემჩნევისას, უპირველეს ყოვლისა, აუცილებელია დაზარალებულის შეყვანა უახლოეს თბილ შენობაში, გაციებულ-გაყინული ფეხსაცმელების, წინდების, ხელთათმანების გახდა. პარალელურად საჭიროა სასწრაფო დახმარების ბრიგადის გამოძახება.
I ხარისხის მოყინულობის შემთხვევაში უნდა მოხდეს მოყინული უბნის გათბობა (გაწითლებამდე) თბილი ხელებით მსუბუქი მასაჟით, შალის ქსოვილით დაზელით, დაორთქლვით, ამის შემდეგ კი საჭიროა ბამბა-დოლბანდის ნახვევის დადება.
II-IV ხარისხის მოყინულობის შემთხვევაში სწრაფად გათბობა, მასაჟი და დაზელა არ შეიძლება. დაზიანებულ ზედაპირზე უნდა დაედოს სითბოს შემანარჩუნებელი ნახვევი (ერთი ფენა დოლბანდი, ბამბის სქელი ფენა, ისევ ერთი ფენა დოლბანდი, ზემოდან კი ცელოფანი ან ნახევრად რეზინის ქსოვილი). უნდა მოხდეს დაზიანებული კიდურის ფიქსაცია სახელდახელო საშუალებაზე (ფიცარი, სქელი მუყაო და სხვა). სითბოს შემანარჩუნებელ ქსოვილად შეიძლება გამოყენებულ იქნეს შალი, ფლანელი და სხვა.
დაზარალებულს უნდა მივცეთ ცხელი სასმელი ან საჭმელი, ცოტაოდენი ალკოჰოლი, ერთი აბი ასპირინი, ანალგინი, ორი აბი ნო-შპა და პაპავერინი.
არ არის რეკომენდებული დაზარალებულის თოვლით დაზელა, რადგან მტევნებისა და ტერფების სისხლძარღვები სათუთია და შესაძლოა დაზიანდეს, მიკროტრავმებიდან კი კანში ინფექცია შეიჭრას. მოყინული კიდურების სწრაფად გასათბობად არ შეიძლება ცეცხლზე მიფიცხება, სათბურის გამოყენება - ეს მოყინულობას დაამძიმებს. ღრმა მოყინულობის დროს უეფექტოა ცხიმის, ზეთის, სპირტის შეზელა.
მსუბუქი გადაცივების დროს საკმაოდ ეფექტურია გათბობა თბილ აბაზანაში, მაგრამ გაითვალისწინეთ: თავდაპირველად წყლის ტემპერატურა 24 0C უნდა იყოს და შემდეგ თანდათან გათბეს სხეულის ნორმალურ ტემპერატურამდე.
საშუალო და მძიმე ზოგადი გადაცივების დროს, როდესაც დარღვეულია სუნთქვა და სისხლის მიმოქცევა, აუცილებელია დაზარალებულის საავადმყოფოში რაც შეიძლება მალე მიყვანა.

პროფილაქტიკა
ძლიერი ყინვის დროს მოყინვისა და გადაცივებისგან თავის დასაცავად რამდენიმე წესი არსებობს:
არ დალიოთ სპირტიანი სასმელი - ალკოჰოლური სიმთვრალის დროს, თუმცაღა იქმნება სითბოს ილუზია, ორგანიზმი დიდი რაოდენობით სითბოს კარგავს;
არ მოსწიოთ - მოწევა ამცირებს პერიფერიებში სისხლის ცირკულაციას, ამიტომ კიდურები უფრო ადვილად ზიანდება;
ატარეთ თავისუფალი ტანსაცმელი - ეს ხელს შეუწყობს სისხლის ნორმალურ ცირკულაციას;
კომბოსტოსავით ჩაიფუთნეთ. ტანსაცმლის ფენებს შორის ყოველთვის არის ჰაერის ფენა, რომელიც საუკეთესოდ აკავებს სითბოს. ზედა ტანსაცმელი აუცილებლად წყალგაუმტარი უნდა იყოს.
ვიწრო ფეხსაცმელი, ფეხსაცმელი თბილი ჩასაფენის გარეშე, ნესტიანი და ჭუჭყიანი წინდები მოყინვას უწყობს ხელს. ფეხსაცმელებს გასაკუთრებული ყურადღება მან უნდა მიაქციოს, ვისაც ხშირად უოფლიანდება ფეხები. ჩექმებში უნდა ჩაიფინოთ თბილი საფენები, ხოლო ბამბის წინდების ნაცვლად ჩაიცვათ შალისა, რადგან შალი ისრუტავს ნესტს, ფეხები კი მშრალი რჩება.
არ გახვიდეთ შინიდან ხელთათმანების, ქუდისა და შარფის გარეშე. აჯობებს, ხელთათმანები წყალგაუმტარი და ნატურალური ქსოვილისა იყოს. ქარიან ამინდში შინიდან გასვლამდე სხეულის ღია ნაწილებზე წაისვით სპეციალური კრემი.
ნუ გაიკეთებთ ლითონის სამკაულებს (ბეჭდებს, საყურეებს). ჯერ ერთი, იმიტომ, რომ ლითონი სხეულზე სწრაფად ცივდება და შესაძლოა, კანზე მოგეკროთ, რასაც ტკივილი და ტრავმა მოჰყვება, მეორეც, ბეჭედი ხელს უშლის თითში სისხლის ნორმალურ ცირკულაციას.
ერიდეთ ადრე მოყინული უბნების ხელახლა მოყინვას - ეს კანის გაცილებით მძიმე დაზიანებას გამოიწვევს.
თუ თოვლში ფეხები მოგეყინათ, ფეხსაცმელები გარეთ არ გაიხადოთ - ფეხები შეგიშუპდებათ და ფეხსაცმელების ჩაცმას ვეღარ მოახერხებთ. თუ ხელები გაგეყინათ, იღლიებში ამოიდეთ და ისე გაითბეთ.
ყინვაში დიდხანს სიარულის შემდეგ შინ დაბრუნებისას შეამოწმეთ, ხომ არ გაქვთ მოყინული კიდურები, სახე, ზურგი, რადგან ნებაზე მიშვებულმა მოყინულობამ შესაძლოა განგრენა გამოიწვიოს და კიდურიც კი დაგაკარგვინოთ.
სეირნობისას, როგორც კი შეამჩნევთ, რომ ძალიან შეგცივდათ ან კიდურები გაგეყინათ, გასათბობად თავი უახლოეს შენობას (მაღაზიას, კაფეს) შეაფარეთ.

მკურნალობა. მოციმციმე არიტმიის მკურნალობა ითვალისწინებს გულის ნორმალური რიტმის აღდგენას, როცა ეს შეუძლებელია - გულის შეკუმშვათა სიხშირის კონტროლს. გარდა ამისა, მოციმციმე არიტმიის მკურნალობის მნიშვნელოვანი მომენტია თრომბოზის თავიდან აცილება, რისთვისაც სისხლის შედედებაზე მოქმედი მედიკამენტები გამოიყენება.
გულის ნორმალური, სინუსური რიტმის აღდგენა (ანუ კარდიოვერსია) ორი გზით - მედიკამენტური და ელექტრული კარდიოვერსიით არის შესაძლებელი.
მედიკამენტური კარდიოვერსიის შემთხვევაში სინუსური რიტმის აღდგენა ანტიარიტმიული (არიტმიის საწინააღმდეგო) პრეპარატების გამოყენებით ხდება. ეს პრეპარატები, პაციენტის მდგომარეობის გათვალისწინებით, შესაძლოა დაინიშნოს ინტრავენური ინექციის სახით ან დასალევად, ტაბლეტირებული ფორმით. ასეთი მკურნალობა უმეტესად სტაციონარში ტარდება. ნორმალური რიტმის აღდგენის შემდეგ მოციმციმე არიტმიის პროფილაქტიკისთვის ინიშნება ანტიარიტმიული პრეპარატი.
ელექტრული კარდიოვერსია ტარდება ინტრავენური ნარკოზის ფონზე. ის ხანმოკლე პროცედურაა, რომლის დროსაც გულზე მოქმედებს მაღალი სიმძლავრის ელექტროდენი. ის თრგუნავს ანომალიურ ელექტრულ აქტივობას და აღადგენს გულის ნორმალურ რიტმს. კარდიოვერსიამდე ტარდება ანტიკოაგულანტების (სისხლის შედედების საწინააღმდეგო მედიკამენტების) კურსი, რათა თავიდან იქნეს აცილებული თრომბოზისა და ინსულტის აღმოცენება.
იმ შემთხვევაში, როცა ნორმალური რიტმის აღდგენა შეუძლებელია, მკურნალობის მიზანია გულის შეკუმშვათა სიხშირის კონტროლი, გულის აჩქარების თავიდან აცილება. ესეც მედიკამენტების საშუალებით მიიღწევა, მაგრამ ამ პრეპარატების მიღება ექიმის დანიშნულების გარეშე დაუშვებელია. წინააღმდეგ შემთხვევაში არ არის გამორიცხული, სიცოცხლისთვის საშიში გართულება განვითარდეს.

პროფილაქტიკა. მოციმციმე არიტმიის არსებობის შემთხვევაში შესაძლებელია შევამციროთ არიტმიის განმეორებითი ეპიზოდების აღმოცენების რისკი. კერძოდ, დაავადებულმა აუცილებლად უნდა უკლოს ან თავი დაანებოს კოფეინიანი სასმელებისა და ალკოჰოლის მიღებას, ვინაიდან მათ გულის ჭარბი სტიმულაცია და მოციმციმე არიტმიის ინდუცირება ძალუძთ. გარდა ამისა, ავადმყოფმა თავი უნდა არიდოს გრიპისა და გაციების დროს რეკომენდებული საშუალებების მიღებას, რადგან მათი უმრავლესობა შეიცავს ნივთიერებას, რომელმაც შესაძლოა მოციმციმე არიტმიის პროვოცირება მოახდინოს. არ არის გამორიცხული მათი ურთიერთქმედება არიტმიის საწინააღმდეგო საშუალებებთან.
მოციმციმე არიტმიის დროს განსაკუთრებული მნიშვნელობა აქვს მაღალი არტერიული წნევის მკურნალობას, მისი ციფრების ნორმალიზაციას, ამისთვის კი მედიკამენტების რეგულარულ მიღებასთან ერთად აუცილებელია ცხოვრების ჯანსაღი წესის დაცვა, ჯანსაღი კვება, სუფრის მარილის შეზღუდვა, ფიზიკური აქტივობის ზრდა, თამბაქოსა და ალკოჰოლზე უარის თქმა.

ფილტვის (რესპირატორული) ფორმა
მუკოვისციდოზის ბრონქ-ფილტვის ფორმის პირველი სიმპტომებია მოთენთილობა, სიფითრე, ნორმალური მადის ფონზე წონის ცუდი მატება. ზოგჯერ, მძიმე მიმდინარეობისას, ბავშვს პირველსავე დღეებში ეწყება ხველა, რომელიც თანდათან ძლიერდება და ყივანახველას მსგავს ხასიათს იღებს. ხველას თან სდევს სქელი ნახველის გამოყოფა, რომელიც ბაქტერიული ფლორის მიერთების შემთხვევაში ლორწოვან-ჩირქოვანი ხდება.
ბრონქული სეკრეტის წებოვნების მატება იწვევს მუკოსტაზს. წვრილი ბრონქები და ბრონქიოლები იხშობა, რაც ხელს უწყობს ემფიზემის, სრული დახშობის შემთხვევაში კი ატელექტაზის განვითარებას. ადრეული ასაკის ბავშვებში პათოლოგიურ პროცესში სწრაფად ერთვება ფილტვების პარენქიმა და ვითარდება მძიმე, აბსცესების ჩამოყალიბებისკენ მიდრეკილი პნევმონია. ფილტვების დაზიანება ყოველთვის ორმხრივია. ავადმყოფს აღენიშნება სველი წვრილბუშტუკოვანი ან მსხვილბუშტუკოვანი ხიხინი. მაღალი ტემპერატურით მიმდინარე დაავადების ფონზე ან წელიწადის ცხელ დროს ოფლთან ერთად ნატრიუმისა და ქლორის დიდი ოდენობით დაკარგვის შემთხვევაში შესაძლოა განვითარდეს ტოქსიკოზი და შოკის კლინიკური სურათიც კი. შემდგომ პნევმონია იღებს ქრონიკულ ხასიათს, ყალიბდება პნევმოსკლეროზი და ბრონქოექტაზია, ჩნდება ფილტვისმიერი გულის სიმპტომები, ფილტვისა და გულის უკმარისობის ნიშნები.
ამავე დროს ყურადღებას იპყრობს ავადმყოფის გარეგნობა: ფერმკრთალი კანი მომწვანო ელფერით, აკროციანოზი, ზოგადი ციანოზი, მოსვენებისას - ქოშინი, გულმკერდის ყაფაზის კასრისებური ფორმა, სოლისებური ფორმის მკერდის ძვალი, თითის ბოლო ფალანგების დეფორმაცია (დოლის ჯოხების მსგავსი თითები), მოძრაობის შეზღუდვა, უმადობა და სხეულის მასის შემცირება.
მუკოვისციდოზის იშვიათი გართულებაა პნევმო- და პიოპნევმოთორაქსი, ფილტვისმიერი სისხლდენა.
შედარებით კეთილსაიმედო მიმდინარეობისას (როდესაც დაავადება გაცილებით გვიან ასაკში იჩენს თავს) ბრონქ-ფილტვის პათოლოგია ვლინდება ნელა პროგრესირებადი ბრონქიტით, რომელსაც თან სდევს ზომიერად გამოხატული პნევმოსკლეროზი. დაავადების ხანგრძლივი მიმდინარეობის შემთხვევაში პათოლოგიურ პროცესში ერთვება ცხვირ-ხახა, ვითარდება სინუსიტი, ადენოიდური ვეგეტაციები, ცხვირის პოლიპი, ქრონიკული ტონზილიტი.
მუკოვისციდოზის ფილტვის ფორმის დროს აუცილებლად უნდა ჩატარდეს ფილტვების რენტგენული კვლევა, ასევე - ბრონქოგრაფია, ნახველის მიკრობიოლოგიური კვლევა.

დიფერენციული დიაგნოზი. მუკოვისციდოზი დიფერენცირებას მოითხოვს ყივანახველისგან, ობსტრუქციული ბრონქიტისგან, ბრონქული ასთმისგან, თანდაყოლილი და შეძენილი ბრონქოექტაზიისგან, ფილტვების ფიბროზისგან. ოფლში ელექტროლიტების მაღალი მაჩვენებლების შემთხვევაში უნდა მოხდეს დიფერენცირება ისეთი დაავადებებისგან, როგორიც არის უშაქრო თირკმლისმიერი დიაბეტი, თირკმელზედა ჯირკვლის უკმარისობა, მემკვიდრეობითი ექტოდერმული დისპლაზია, გლიკოგენური დაავადება, გლუკოზა-H-ფოსფატაზა, ჰიპოპარათირეოზი, ჰიპოტროფია, დეჰიდრატაცია.